چگونه رنگها بر روحیه، احساسات و رفتارها تأثیر میگذارند.
آیا در اتاق زرد مضطرب هستید؟ آیا رنگ آبی باعث آرامش و تسکین شما میشود؟ هنرمندان و طراحان داخلی مدتها اعتقاد داشتند كه رنگ میتواند به طرز چشمگیری بر خلق و خو و احساسات تأثیر بگذارد. پیکاسو اظهار داشته: "رنگها، مثل خصیصههای ظاهری، بر عواطف تاثیر میگذارند."
رنگ ابزار ارتباطی قدرتمند است و میتواند برای نشان دادن عمل، تأثیر خلق و خو و حتی تأثیر بر "واکنشهای فیزیولوژیکی" مورد استفاده قرار گیرد. برخی از رنگها با افزایش فشار خون، افزایش متابولیسم و خستگی چشم همراه است.
پس رنگ دقیقا چگونه کار میکند؟ چگونه بر حالت و خلق و خو و رفتار تاثیر میگذارد؟
روانشناسی رنگ چیست؟
[روانشناسی رنگ: مطالعه رفتار انسانها در رابطه با رنگها است. هدف آن تعیین این است که چگونه رنگ بر تصمیمات روزمره مانند مواردی که خرید میکنیم تأثیر میگذارد.] در سال ۱۶۶۶، دانشمند انگلیسی نیوتن[با مطالعه آثار ابن هثیم] کشف کرد که وقتی نور سفید خالص از یک منشور عبور میکند، به همه رنگهای قابل مشاهده جدا میشود. او همچنین دریافت که هر رنگ از طول موج واحد تشکیل شده است و دیگر نمیتوان آن را به سایر رنگها تفکیک کرد.
آزمایشهای بعدی نشان داد که میتوان از نور برای ایجاد رنگهای دیگر استفاده کرد. به عنوان مثال، نور قرمز مخلوط با نور زرد رنگ نارنجی ایجاد میکند. برخی از رنگها، مانند سبز و سرخ، هنگام مخلوط کردن، یکدیگر را از بین برده و منجر به ایجاد نور سفید میشود.
اگر تا به حال نقاشی کردهاید، پس حتماً متوجه شدهاید که چگونه میتوان رنگهای خاصی را برای ایجاد سایر رنگها مخلوط کرد.
محققان اندرو الیوت و ماركوس مایر گفتند: "با توجه به استفاده همگانی از رنگ، انتظار میرود كه روانشناسی رنگ آینده خوبی داشته باشد." "تعجبآور است که تا به امروز کار تئوری و یا تجربی کمی در مورد "تأثیر رنگ بر عملکرد" روانشناختی انجام شده است و کارهایی که انجام شده است بیشتر بر اساس نیازهای مقطعی بوده نه یک پژوهش بنیادی.
با وجود عدم تحقیق کلی در این زمینه، مفهوم "روانشناسی رنگ" به موضوع داغ بازاریابی، هنر، طراحی و سایر زمینهها تبدیل شده است. بخش عمدهای از شواهد موجود در این حوزه مطالعاتی در حال ظهور در بهترین حالت کاربردی است، اما محققان و متخصصان چند کشف و مشاهدات مهم را درباره روانشناسی رنگ و تأثیر آن بر خلق و خو، احساسات و رفتارها انجام دادهاند.
احساسات شما در مورد رنگ اغلب عمیقاً شخصی است و ریشه در تجربه یا فرهنگ شخصی شما دارد. به عنوان مثال، در حالی که از رنگ سفید در بسیاری از کشورهای غربی برای نشان دادن پاکی و بیگناهی استفاده میشود، در بسیاری از کشورهای شرقی به عنوان نمادی از عزاداری محسوب میشود.
اثرات روانشناختی رنگ
چرا رنگ چنین تاثیر قدرتمندی در زندگی ما دارد؟ چه تأثیراتی میتواند بر بدن و ذهن ما داشته باشد؟
[رنگ احساس را تداعی کرده و آنرا تحریک میکند.] در حالی که برداشت از رنگ تا حدودی سلیقهای است، برخی از نمادهای رنگی مفهوم جهانی دارند. رنگها در طیف رنگ ناحیه قرمز به عنوان "رنگهای گرم" شناخته میشوند و شامل قرمز، نارنجی و زرد میشوند. رنگهای گرم محرک حسی گرما و راحتی تا احساس خشم و نفرت هستند.
رنگهایی که در طیف آبی وجود دارد به عنوان "رنگهای سرد" شناخته میشوند و شامل رنگهای آبی ، بنفش و سبز میشوند. این رنگها اغلب به عنوان آرام توصیف میشوند، اما میتوانند محرک احساس غم و بی تفاوتی باشند.
روانشناسی رنگ درمانی
مصریها و چینیهای باستان از رنگ برای بهبود بیماری(کروموتراپی) بهره میبردند[۱]. از کروموتراپی بعضاً به عنوان "نور درمانی" یا رنگ شناسی یاد میشود و امروزه هنوز به عنوان یک درمان جامع یا جایگزین مورد استفاده قرار میگیرد.
در این شیوه درمان:
* از قرمز برای تحریک بدن و ذهن و افزایش گردش خون استفاده میشد.
* تصور میشد که زرد باعث تحریک اعصاب و پاکسازی بدن میشود.
* از نارنجی برای بهبود ریهها و افزایش سطح انرژی استفاده میشد.
* اعتقاد بر این بود که آبی باعث تسکین بیماریها و درمان درد میشود.
* تصور میشد سایههای نیلی برای کاهش مشکلات پوستی موثر است.
تحقیقات نوین در روانشناسی رنگ
بیشتر روانشناسان به رنگ درمانی با شک و تردید نگاه میکنند و خاطرنشان میکنند که تأثیرات فرضی رنگ اغلب به شدت اغراقآمیز است. رنگها همچنین در فرهنگهای مختلف دارای معانی مختلفی هستند.
تحقیقات مطالعاتی در بسیاری موارد نشان دادهاند که اثرات تغییر دهنده خلق و خوی رنگ فقط ممکن است موقتی باشد. یک اتاق آبی در ابتدا ممکن است باعث ایجاد احساس آرامش شود، اما این اثر پس از مدت کوتاهی از بین میرود.
با این حال، تحقیقات موجود نشان داده است که رنگ میتواند افراد را به طرق شگفتآور مختلفی تحت تأثیر قرار دهد:
* یک مطالعه نشان داد که قرصهای دارونما با رنگ گرم نسبت به قرصهای دارونما با رنگ سرد موثرتر هستند.
* شواهد مطالعاتی حکایت از آن دارد که نصب چراغهای روشنایی به رنگ آبی میتواند منجر به "کاهش جرم" در آن مناطق شود.
* اخیراً محققان دریافتند كه رنگ قرمز باعث میشود كه افراد با سرعت و نیرو بیشتری عکسالعمل نشان دهند، موضوعی که میتواند در طی فعالیتهای ورزشی مفید باشد.
* مطالعهای که بر اساس سوابق موجود انجام شده است، نشان میدهد تیمهای ورزشی که رنگ لباسهایشان عمدتا مشکی است، بیشتر جریمه میشوندد و احتمالاً این رنگ تاثیر منفی روی نفراتی که با اینگونه پوشش حریف مواجه میشوند دارد.
رنگ میتواند بر عملکرد تأثیر بگذارد
همچنین مطالعات نشان دادهاند که رنگهای خاص میتوانند در عملکرد تأثیر بگذارند. هیچ کس دوست ندارد یک تست درجهبندی شده را که با جوهر قرمز نوشته شده است را ببیند، و یک مطالعه نشان داد که دیدن رنگ قرمز قبل از امتحان در واقع به عملکرد شخص در آزمون صدمه می زند. در حالی که بسیاری از رنگهای قرمز اغلب به عنوان تهدید، برانگیختگی یا هیجانانگیز توصیف میشوند. مطالعات در مورد تأثیر رنگ قرمز تا حد زیادی بینتیجه بوده است. این مطالعه نشان داد که قرار گرفتن دانش آموزان در معرض رنگ قرمز قبل از امتحان نشان داده شده است که تأثیر منفی بر عملکرد آزمون دارد.
در اولین مرحله از شش آزمایش که در این مطالعه توضیح داده شد، ۷۱ دانشجوی دانشگاه آمریکایی قبل از انجام آزمون پنج دقیقهای با شرکت کنندههایی به رنگهای قرمز، سبز یا سیاه در قالب دو گروه قرمز یا سبز معرفی شدند. نتایج نشان داد دانشجویانی که قبل از برگزاری آزمون با شماره قرمز معرفی شدهاند، بیش از %۲۰ کمتر از کسانی که با شمارههای سبز و مشکی معرفی شدند امتیاز کسب کردند.
خریدهای رنگی و مصرفی
روانشناسی رنگ نشان میدهد که رنگهای مختلف میتوانند طیف گستردهای از تأثیرات از تقویت روحیه تا ایجاد اضطراب را داشته باشند. اما آیا رنگ کالاهایی که خریداری میکنید میتواند در مورد شخصیت شما چیزی بگوید؟ به عنوان مثال، آیا رنگ اتومبیل شما میتواند به نوعی مربوط به برخی از ویژگیهای شخصیتی و یا روحیات شما باشد؟
رنگی که در زمان خرید اقلام در اولویت انتخاب شما قرار دارد میتواند بیانگر خصوصیات شخصیتی شما باشد، از لباسی که میپوشید گرفته تا خودرویی که استفاده میکنید، گاهی میتواند در مورد چگونگی درک دیگران از ما نیز تاثیر بگذارد. عوامل دیگری مانند سن و جنسیت نیز میتوانند در انتخاب رنگ نقش داشته باشند.
* سفید: همانطور که بسیاری از خوانندگان ما هم اظهار کردهاند، رنگ سفید میتواند احساس طراوت و پاکی[۱-۲] بوجود آورد. این رنگ اغلب برای ایجاد حس جوانی و مدرنیته بگار میرود.
* سیاه: خوانندگان ما اغلب سیاه[۲-۲] را یک رنگ "قدرتمند" توصیف میکنند، که ممکن است به این دلیل باشد که سیاه محبوبترین رنگ برای وسایل نقلیه لوکس است. افراد اغلب این رنگ را شهوتانگیز، قدرتمند، مرموز، و حتی تهدید آمیز توصیف میکنند.
* نقرهای: این سومین رنگ محبوب برای وسایل نقلیه است و با حس نوآوری و مدرنیته مرتبط است. محصولات با تکنولوژی بالا اغلب نقرهای هستند، بنابراین اغلب برای مصنوعات جدید، مدرن و آخرین محصولات تولیدی از این رنگ استفاده میشود.
* قرمز: آیا شما هم آرزوی داشتن یک وسیله نقلیه قرمز[۳] رنگ را دارید؟ قرمز رنگ خیره کننده و جذابی است، بنابراین انتخاب خودرو با این رنگ ممکن است به معنای این باشد که میخواهید تصویری از قدرت عمل و اعتماد به نفس را نشان دهید.
* آبی: مردم اغلب رنگ آبی[۴] را به عنوان رنگ پایداری و ایمنی توصیف میکنند. رانندگی با یک خودرو معمولی یا شاسی بلند آبی ممکن است نشانگر اطمینان و اعتماد به نفس باشد.
* زرد: به گفته کارشناسان، رانندگی وسیله نقلیه زرد[۵] ممکن است به این معنی باشد که شما به طور کلی یک فرد خوشحال هستید و شاید ریسکپذیرتر از یک فرد معمولی باشید.
* خاکستری: کارشناسان اظهار میدارند رانندگان خودروهای خاکستری افرادی هستند که اهل ایستادگی نبوده و ظرافت و نرمخویی را ترجیح میدهند.
البته رنگهایی که ما انتخاب میکنیم اغلب تحت تأثیر عواملی از جمله قیمت، گزینههای موجود و سایر زمینههای کاربردی است. نه تنها این، بلکه ترجیحات رنگ نیز میتواند در زمان تغییر کند فرد ممکن است در جوانی رنگهای روشنتر و مورد توجه را ترجیح دهد، اما با افزایش سن بیشتر از رنگهای مرسوم و عرف جامعه استفاده میکند. شخصیت خریدار نیز میتواند نقش مهمی در انتخاب رنگ داشته باشد، اما خریداران اغلب به شدت تحت تأثیر عواملی مانند قیمت و همچنین در دسترس بودن(عرضه مناسب) قرار میگیرند.
به عنوان مثال، در خرید وسیله نقلیه سفید ممکن است بیش از آنکه بخواهند حس جوانی و مدرن بودن را منتقل کنند بر اساس شرایط اقلیمی محل زندگی انتخاب کرده باشند. افرادی که در آب و هوای گرم زندگی میکنند معمولاً وسایل نقلیه با رنگ سبک را نسبت به وسایل تیره ترجیح میدهند.
نیاز به مطالعات بیشتر و عمیقتری است
علاقه به موضوع روانشناسی رنگ رو به رشد است، اما تعدادی از سوالات بیپاسخ مانده است. انجمنهای رنگی چگونه توسعه مییابند؟ تأثیر این انجمنها بر رفتارهای دنیای واقعی چقدر قدرتمند است؟ آیا میتوان از رنگ برای افزایش بهرهوری کارگران یا ایمنی محل کار استفاده کرد؟ چه رنگهایی در رفتار مصرف کننده تأثیر دارد؟ آیا تیپهای خاص شخصیتی، رنگهای خاصی را ترجیح میدهند؟ همانطور که محققان همچنان به تحقیق در مورد چنین سؤالاتی میپردازند، ممکن است به زودی اطلاعات بیشتری در مورد تأثیر رنگ بر روانشناسی انسان کسب کنیم.
Zena O'Connor، عضو هیئت علمی گروه معماری، طراحی و برنامهریزی دانشگاه سیدنی، اظهار میدارد كه مردم باید در قبول بسیاری از ادعاهایی كه درباره روانشناسی رنگ میبینند، محتاط باشند.
اوکانر توضیح میدهد: "بسیاری از این ادعاها از نظر پشتیبانی تجربی فاقد استدلال هستند، نقصهای اساسی را نشان میدهند (مانند بزرگنمایی علّی و اعتبار ذهنی) و ممکن است شامل تصوراتی باشند که به عنوان واقعیت ارائه می شوند." "علاوه بر این، چنین ادعاهایی اغلب به تحقیقات منسوخ شده بدون مراجعه به یافتههای تحقیقاتی فعلی اشاره دارند."
سخنی از Verywell
رنگ میتواند نقش مهمی در انتقال اطلاعات، ایجاد حالات خاص و حتی تاثیرگذاری بر تصمیمات افراد داشته باشد. ترجیحات رنگ نیز بر اشیایی که مردم برای خرید انتخاب میکنند، لباسهایی که میپوشند و نحوه تزیین محیط آنها تاثیر میگذارد. مردم اغلب مایحتاجشان را در رنگهایی انتخاب میکنند که حالات و احساسات خاصی را به وجود میآورند، مانند انتخاب رنگ اتومبیل که شاد، به روز، شفاف و قابلاعتماد به نظر میرسد. رنگهای اتاق هم میتوانند برای برانگیختن حالات خاص استفاده شوند، مانند نقاشی کردن یک اتاقخواب برای ایجاد یک حالت آرام.
بنابراین نتیجه کار چیست؟ کارشناسان دریافتهاند که در حالی که رنگ میتواند در نحوه احساس و عمل ما تأثیر داشته باشد، این تأثیرات در معرض عوامل شخصی، فرهنگی و موقعیتی قرار دارد. برای به دست آوردن درک بهتر روانشناسی رنگ، تحقیقات علمی بیشتری لازم است.
نویسنده: Kendra Cherry مورد تایید دکتر Steven Gans
[۱] ابن سینا دانشمند بزرگ مسلمان ایرانی در کتاب قانون خود به تاثیر رنگها در درمان اشاراتی داشتهاند از جمله گفتهاند: رنگ زرد التهاب و درد را کاهش میدهد یا رنگ قرمز انرژی دهنده و محرک بسیار قوی است. فشار خون را بالا میبرد.
[۲-۱و۲-۲] رنگ سفید و سیاه در قرآن: بعضی از هنرمندان و علمای رنگشناس سفید و سیاه را جزء رنگها نمیدانند؛ چون سفید رنگ اصلی نور خوشید است و وقتی تمام نور تابیده شده به اشیاء به چشم ما بازتاب کند، آن اشیاء سفید و اگر تمام نور را جذب کند، سیاه دیده میشود، زیرا هیچ اشعهای از آن به سلولهای بینایی چشم برخورد نمیکند. رنگ سفید رنگ طهارت، پاکی، خلوص، صفا، خیر، عدالت و حقیقت است و با رنگ سیاه در تعارض است. این رنگ ویژگیها و صفات مثبت و پسندیده و حالات مطلوب را متصور میشود. این رنگ به صورت صریح در قرآن یازده مرتبه استفاده شده است. با واژههای (ابیضت، تبیضّ، ابیض، بیضاء و بیض) چهار مرتبه به صورت تقابل با رنگ سیاه آمده است.
بیشتر لباسهای رسول اکرم سفید بود و میفرمود: بر زندگانتان لباس سفید بپوشانید و مردگانتان را با آن کفن کنید. در نماز نیز پوشیدن لباس سفید مستحب است و سیاه کراهت دارد (مجلسی، محمد باقر، حلیة المتقین، ص ۱۷۴).
رنگ سیاه مقابل سفید است. بدبینی، خشونت، لجاجت، ظلمت، گناه، شیطان، مرگ، عزا، نادانی و بدبختی در رنگ سیاه کاملاً مشهود است (لوثر، روانشناسی رنگها، ص۹۷، به نقل از: محمودی) از ویژگیهای دیگر رنگ سیاه، وقار هیبت و عظمت آن است که این وقار در خانه کعبه، چادر خانمها و عبای بزرگان و علما به خوبی مشهود میباشد (همو).
تعابیر خداوند از رنگها و جایگاه به کار بردن هر رنگی دقیقاً با توجه به خواص و آثار آن رنگها و هر یک در جای خود میباشد. قرآن، رنگ سیاه را برای چهرة غضبناک انسانهایی میآورد که بر خلاف میل دختردار شدهاند و میفرماید. وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُم بِالْأُنثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدّاً وَهُوَ کَظِیمٌ (نحل/ ۵۸)؛ «و هرگاه به یکى از آنان (مشرکان) مژدهى (تولد) دختر داده شود، در حالى که او خشم شدید (خود) را فرو مىبرد، چهرهاش سیاه مىگردد».
سیاهی نماد جهالت، نادانی و گمراهی است که در این آیه به خوبی مشاهده میگردد و این همان چیزی است که روانشناسان میگویند: سیاه نشانه ظلمت و خشونت و گناه است (لوثر، همان، ص ۹۷).
[۳] رنگ قرمز: رنگ قرمز انرژی دهنده و محرک بسیار قوی است. به گفته بوعلی سینا فشار خون را بالا میبرد، جزء رنگهای گرم است (پائولین، همان، ص ۱۵ و ۱۰۵)، به هضم غذا کمک میکند و سفره قرمز اشتها را زیاد میکند (پاکنژاد، همان، ج ۵، ص ۱۳۸). ذائقه انسان تحت شعاع بینایی است، به همین جهت قرآن کریم دستور میدهد که انسان به غذای خویش نگاه کند فَلْیَنظُرِ الْإِنسَانُ إِلَى طَعَامِهِ.
رنگ قرمز به خاطر خاصیت گرمازا و محرک خود، شهوت جنسی را تحریک میکند؛ به عنوان مثال در روایتی نقل شده است که امام باقر(سلام الله علیه) در خانه لباس سرخ پوشیده بودند. شخصی به ایشان عرض کرد جوانان شوخ این نوع لباس را میپوشند. حضرت فرمود: زینتهای خداوند را چه کسی حرام کرده است. آنگاه اشاره کردند که من تازه داماد شدهام (مجلسی، محمدباقر، حلیه المتقین، ص۳۰).
[۴] رنگ آبی: رنگ آبی باز و کم رنگ که همان رنگ آسمان و دریاهاست که بسیار آرام بخش است. رنگ آبی آسمان، اثر تسکینی شگرفی بر انسان می گذارد، لذا خداوند رنگ آسمان و اقیانوس ها و دریاها را (که تصویر آبی آسمان را در خود نشان می دهند) به رنگ آبی مزین ساخته است. بدین ترتیب، خداوند حکیم زندگی انسان را بر اساس فطرت و نیاز روحی او رنگ آمیزی کرد و این دلالت بر ربوبیت خدای واحد دارد. انسان وقتی به آسمان می نگرد، رنگ آبی را می بیند که آرام بخش است و چون به زمین می نگرد، رنگ سبز را می بیند که حالتی مسرّت بخش و متعادل به روان او می بخشد. و مسلمانان قرنهاست به همین دلیل آبی را بهترین رنگ برای کاشی کاری مساجد و زیارتگاهها دانسته و استفاده میکنند. آسمان در شب به رنگ آبی تیره و کبود در می آید و چه زیباست که قرآن شب را مایه استراحت قرار داده است (رستم نژاد و نوید، اعجاز رنگ ها در قرآن، مجله قرآن و علم، ۷/۱۳۱).
رنگ شناسان معتقدند رنگ آبی تیره (رنگ شب) ساختار آرامش و سکوت کامل است. این رنگ از یک تأثیر آرام بخش در سیستم اعصاب برخوردار است. فشار خون، نبض و تنفس در اثر آن کاهش مییابد و در عین حال، بدن تجدید قوا می کند و نیرو میگیرد.(پهلوان حسین، روان شناسی رنگ و قرآن کریم، ۱۳۸۷: ۱۹۰).
امام صادق علیه السّلام در کتاب توحید مفضل با اشاره به رنگ کبود آسمان در شب می فرمایند: «پس تفکر کن که چگونه رنگ آسمان را کبود مایل به سیاه قرار داد که نگاه کردن مکرر به آسمان به دیده ضرر نرساند...» (رستم نژاد و نوید، اعجاز رنگ ها در قرآن، ۷/۱۳۱).
[۵] رنگ زرد: قرآن میفرماید: صَفْرَاءُ فَاقِعٌ لَوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِینَ (بقره/ ۶۹) «زرد اندک متمایل به پررنگی که ناظرین را به نشاط و مسرّت میرساند» (پاکنژاد، همان، ج۵، ص۱۴۳). از جمله امام صادق (سلام الله علیه) فرمود: «هر کس کفش زرد بپوشد تا زمانی که در پایش باشد در خوشحالی به سر میبرد». (حویزی، تفسیرنورالثقلین، ج۱، ص ۹۰). امیر مومنان حضرت علی سلام الله علیه هم فرمود: «هر کس کفش زرد بپوشد، کدورت و غم و غصهاش کاهش مییابد». امام صادق (سلام الله علیه) در جای دیگری فرمود: «از کفش زرد استفاده کنید، زیرا سه ویژگی دارد: چشم را نورانی، قوه جنسی را تقویت و غم و غصه را برطرف میکند». امام (علیه السلام) در این روایت به خاصیت محرک بودن رنگ زرد اشاره کرده است.رنگ زرد تحریک کنندة فکری است. بر کمبود فکری روحی مؤثر است و برخی حالات عصبی را آرام میکند. شاید به همین خاطر است که این رنگ برای اتاق مطالعه پیشنهاد شده است (همو، ص۱۵۷). زرد گرم کننده و از رنگهای گرم است و آزمایشهای روانشناسی ثابت کرده که زرد زیاد خوشحالی بخش است (همو).
زرد باعث افزاش سوخت و ساز بدن است و چون از بقیه رنگها زودتر دیده میشود، به دلیل نور زیادی که منعکس میکند، بیشتر از بقیه رنگها برای جلب توجه استفاده میشود (اصغری نژاد، دنیای هنر رنگ و نقاشی، سایت Atab، تأثیر رنگها بر رفتار انسانها). در رنگ درمانی طبق آن چه از بوعلیسینا طبیب ایرانی در کتاب قانون نقل شده است، رنگ زرد التهاب و درد را کاهش میدهد (پائولین ویلز، همان، ص ۱۵).
مطالب پیشنهادی: